Ppłk rez. Tomasz Dajda – członek Stowarzyszenia Żandarmerii Wojskowej „Żandarm”
Bydgoskiego Koła Regionalnego o rodzinnych tradycjach żandarmskich okresu II Rzeczypospolitej.
TRADYCJE RODZINNE, O KTÓRYCH NIE MIAŁEM WIEDZY.
Wstępując do Żandarmerii Wojskowej w 1997 r. nie miałem pojęcia, że w rodzinie mam żandarmskie przedwojenne tradycje. Kpr. Narcyz DAJDA podoficer przedwojennej Żandarmerii był bratem mojego dziadka Ryszarda ze strony ojca. Z opowiadań wiedziałem, że dziadek miał brata w Wielkiej Brytanii, ale temat był „tabu”. To był czas poprzedniego ustroju. Posiadanie rodziny za żelazną kurtyną, a tym bardziej byłych żołnierzy Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie było postrzegane bardzo negatywnie. Do chwili tragicznej śmierci
w 1976 r. trzykrotnie odwiedził w Polsce brata Ryszarda i siostrę Helenę. Ostatni raz w 1971 r.
W 2015 r. poprzez media społecznościowe nawiązałem kontakt z Ryszardem DAJDA, synem Narcyza (Narcyz dał imię swojemu synowi po swoim bracie Ryszardzie, a moim dziadku). Skutkowało to rodzinnym spotkaniem w 2016 r. Ryszard DAJDA wraz z siostrą Aliną i Ziną oraz ich bliskimi pierwszy raz przelecieli do Polski. Między innymi odwiedzili m. Chotyłów czyli miejsce urodzenia i zamieszkania ich ojca oraz cmentarz w Piszczacu, na którym spoczywają ich dziadkowie Jan i Domicela DAJDA oraz Helena i Ryszard, rodzeństwo Narcyza. Podczas spotkania mój ojciec pokazał wszystkim oryginalną fotografie z 1938 r., na której Narcyz występuje w mundurze podoficera Żandarmerii Wojskowej (na zdjęciu zrobionym na rynku w Białej Podlaskiej. Na zdjęciu poza Narcyzem uwiecznieni zostali również mój dziadek Ryszard, ich siostra Helena oraz dwie inne osoby) . Rodzina z Anglii nie miała pojęcia, że ich ojciec służył przed wojną w Żandarmerii.
Wiedza o Narcyzie niespodziewanie została poszerzona dzięki Wojciechowi Matusiakowi, który jest badaczem dziejów polskiego lotnictwa (autor artykułu w Skrzydlatej Polsce z marca 2024 r pt. Polscy piloci krakowskiego Spitfire”a). W wyniku zaangażowania Wojciecha i jego kolegi udało się uzyskać informacje z archiwum w Wielkiej Brytanii na temat przeszłości Narcyza jako pilota wojskowego. Z uzyskanych danych wynikało, iż samolot Spitfire XVI nr SM411, który od 1977 r. eksponowany jest w Muzeum Lotnictwa Polskiego w Krakowie był pilotowany miedzy innymi właśnie przez Narcyza. Za pomocą mediów społecznościowych Wojciech Matusiak odnalazł Ryszarda i doprowadził do jego odwiedzin w muzeum w 2023 r. (https://muzeumlotnictwa.pl/aktualnosci/spotkanie-z-richardem-dajda/).
09.04.2025 r. doszło do kolejnej wizyty Ryszarda w muzeum. W tym spotkaniu miałem możliwość wziąć udział. Tym razem pobyt w muzeum miał drugi podtekst. Ryszard przekazał na ręce dyrektora muzeum kurtkę pilota swojego ojca, w której latał miedzy innymi w prezentowanym samolocie (https://muzeumlotnictwa.pl/aktualnosci/to-nie-jest-zwykla-kurtka-otrzymalismy-wyjatkowy-eksponat/).
Pozyskane przez Wojciecha Matusiaka informacje na temat Narcyza dotyczyły nie tylko jego przeszłości jako pilota. Udało się uzyskać napisany przez Narcyza kwestionariusz z dnia 01.04.1943 r. w Blackpool po przybyciu do Wielkiej Brytanii. Dokument taki wypełniał prawdopodobnie każdy żołnierz, który przebywał w niewoli sowieckiej. Z treści dokumentu po raz pierwszy mogłem przeczytać o przeszłości Narcyza w przedwojennej Żandarmerii Wojskowej.
Narcyz DAJDA do Wojska Polskiego wstąpił 12 kwietnia 1934 r. Pierwszy przydział służbowy to 9 dywizjon Żandarmerii w Brześciu nad Bugiem. 15 kwietnia 1934 r. został skierowany do szkoły podoficerskiej w Centrum Wyszkolenia Żandarmerii w Grudziądzu, którą ukończył 12 grudnia 1934 r. Następnie do 30 sierpnia 1939 r. służbę pełnił w plutonie Żandarmerii w Siedlcach (wchodził w skład 9 dywizjonu Żandarmerii w Brześciu nad Bugiem) skąd 31 sierpnia 1939 r. został skierowany na posterunek Żandarmerii OC Leśna k/Baranowicz. Tam zastała go wojna. 19 września 1939 r. wraz z grupą innych żołnierzy po wielogodzinnej walce dostał się do niewoli sowieckiej, w której przebywał do sierpnia 1941 r. Po opuszczeniu łagru dotarł do Tatiszczewa koło Saratowa gdzie tworzona była 5 Wileńska Dywizja Piechoty. W dywizji służbę pełnił w strukturach Żandarmerii. 31 marca 1943 r przybył do Wielkiej Brytanii do Blackpool. Od tego momentu dalszą służbę pełnił w Siłach Powietrznych.
Narcyz Dajda dosłużył się stopnia sierżanta. Po wojnie osiedlił się w Anglii.
OPRACOWAŁ
ppłk rez. Tomasz DAJDA
Zespół Redakcji
